Page 11 - خلاصه مقالات همایش جایگاه زن
P. 11
بنیاد ایرا نشناسی 9
اصول حاکم بر حقوق اسلامی خانواده
سید مصطفی محقق داماد1
آنچه که می‌تواند دوام شریعت را به رغم تحول ،حرکت گوهر تاریخ و تغییر شرائط
در زمان و مکان توجیه نماید نهاد «اجتهاد» است .بدون نهاد اجتهاد ،نظریه شریعت
ثابت با مشکل جدی کلامی مواجه خواهد شد ،در حالی که شریعت در همراهی با اجتهاد
می‌تواند در بستر تاریخ پابپای تحولات اجتماعی پاسخگوی درخواس تهای بشری باشد.
جای تردید نیست که زندگی خانوادگی ،روابط زن و شوهر و فرزندان در طول تاریخ
هرگز یکنواخت نبوده است .امروزه سخن از حقوقی برای طرفین مطرح شده که به یقین
حتی در قرن سابق هم از زبان کسی شنیده نمی‌شد .اما نادیده گرفتن هریک از آن حقوق
و تضیییع آنها ،در عرف امروز توسط هرکس انجام گیرد ،از زشت‌ترین و کریه‌ترین
کردارهائی محسوب می‌شود که ممکن است یک انسان مرتکب گردد.
ما اگر قرن معاصر را قرن حقوق بنامیم چندان گزاف نگفته‌ایم ،زیرا با اندک نگاهی به
گذشته این حقیقت را در م ییابیم که در گذشته نه چندان دور در بسیاری روابط از جمله
در روابط خانوادگی بیشتر سخن از تکالیف بود و نه حقوق .همه اعضای خانواده شوهر،
همسر و فرزندان مکلف به تکالیفی بودند و برای هیچ یک ازآنان حق به معنای امروزی
وجود نداش ت .در حالی که امروزه در کنار تکالیف ،حقوق شوهر ،حقوق همسر و حقوق
کودک مطرح شده است.
اگر شریعت اسلامی دارای نظام حقوقی اس ت ،که به یقین چنین است ،باید بتوان با عرضه
کردن حقوق مطرح شده برای اعضای خانواده به آن نظام حقوقی ،پاسخ قطعی در یافت نمود.
به نظر ما بر نظام حقوق اسلامی به خصوص در بخش خانواده اصولی حاکم است
که می‌تواند محور اجتهاد قرارگیرد و ازین رهگذر پاسخگوی تمامی پرسش‌های نوین
اجتماعی باشد .در این گفتار می‌خواهیم به نمون ههائی از آن اصول اشاره و جایگاه و نقش
آنها را در تحولات اجتهادی در نظام حقوق اسلامی خانواده بیان کنیم.
.1استاد تمام و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی.
