Page 61 - خلاصه مقالات همایش جایگاه زن

‫بنیاد ایرا ‌نشناسی ‪59‬‬

‫تحلیل گفتمان انتقادی نقش اجتماعی و سیاسی زنان در متن سیاس ‌تنامه‬
‫خواجه نظام‌الملک طوسی‬

‫دکتر محمد علی توانا‪1‬‬
‫محمد کامکاری‪2‬‬
‫سید محمد جواد مصطفوی منتظری‪3‬‬

‫سیاس ‌تنامه خواجه نظام‌الملک را می‌تواند نمونه‌ای برجسته از اندرزنامه‌های سیاسی‬
‫دوران اسلامی دانست که در عصر سلجوقیان به نگارش درآمد‪ .‬این متن را می‌توان از‬
‫منظرهای متفاوت مورد بررسی قرار داد‪ ،‬از جمله جایگاه و نقشی که برای زنان قائل‬
‫است‪ .‬بر همین اساس این پرسش طرح شد‪ :‬سیاس ‌تنامه خواجه نظام‌الملک طوسی چه‬
‫نقش و جایگاه اجتماعی و سیاسی برای زن قائل است؟ مقاله حاضر برای پاسخ بدین‬
‫پرسش از چهارچوب نظری تحلیل گفتمان انتقادی بهره برد‪ .‬یافته‌های این مقاله نشان‬
‫می‌دهد‪ :‬متن سیاس ‌تنامه عرصه کشاکش گفتمان حریم محور (با رویکرد شافعی) با‬
‫گفتمان قبیله محور است‪ .‬بر اساس گفتمان حریم محور‪ ،‬عرصه اجتماعی و سیاسی تمامی‬
‫مردانه است تا زنانه می‌بایست در حریم خصوصی جای گیرند و بر اساس گفتمان قبیله‬
‫محور‪ ،‬هرچند مردان دارای برتری اجتماعی و سیاسی هستند اما زنان (به ویژه زنان مسن‬
‫طبقه اشراف) دارای احترام اجتماعی و نفوذ سیاسی هستند‪ .‬در این کشاکش سیاس ‌تنامه‪،‬‬
‫گفتمان حریم محور را بازتولید می‌کند که فقهای اهل سنت اصلی‌ترین حامی آن بودند‪.‬‬

‫کلید واژگان‪ :‬نقش اجتماعی ‪ -‬سیاسی‪ ،‬زن‪ ،‬سیاس ‌تنامه‪ ،‬خواجه نظام‌الملک طوسی‬

‫‪ .1‬دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه شیراز‪tavana.mohammad@yahoo.com ،‬‬
‫‪ .2‬فارغ التحصیل کارشناسی‌ارشد علوم سیاسی دانشگاه یزد‪( ،‬نویسنده مسئول)‬

‫‪mohamad.kamkari@gmail.com‬‬
‫‪ .3‬دانشجودکتری اندیشه سیاسی دانشگاه آزاد تاکستان‪javadmontazeri1370@gmail.com ،‬‬